Πόσο «Έχουν νόημα;» τα ποιοτικά «Πρότυπα στα ΜΜΕ»

Στην αίθουσα της ΕΣΗΕΑ με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας Ελευθερίας του Τύπου, υπό  την αιγίδα της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ενώσεων Συντακτών (ΠΟΕΣΥ) και  της ΕΚΠΟΙΖΩ, η Συνέργεια QJNT1 παρουσίασε το βιβλίο «Πρότυπα στα ΜΜΕ – Έχουν Νόημα;» (εκδόσεις Ταξιδευτής), του διδάσκοντος στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Ποιοτική Δημοσιογραφία & Νέες Τεχνολογίες», δημοσιογράφου Βασίλη Βασιλόπουλου, πρώην μέλους του Δ.Σ. της Ομοσπονδίας.  Κατά την παρουσίαση οι ομιλητές ανέδειξαν την ανάγκη υιοθέτησης από τα ΜΜΕ, Προτύπων Ποιότητας και πλαισίων αυτορρύθμισης. Ταυτόχρονα υπογραμμίσθηκε  το καυτό θέμα της Διαφάνειας και η πιστή τήρηση των Κωδίκων Δεοντολογίας.

Τη συζήτηση  συντόνισε η συνάδελφος Σόνια Χαϊμαντά, ενώ ομιλητές ήταν  οι πρόεδροι: Δημήτρης Κουμπιάς (ΠΟΕΣΥ), Μαρία Αντωνιάδου (ΕΣΗΕΑ), Μ. Γκανάς (ΕΠΗΕΑ)  και οι Θωμάς Σιωζόπουλος (Αντιπρόεδρος της  Ένωσης Εκδοτών Διαδικτύου), Μ. Νόττας (επικεφαλής MA QJNT), Γ. Παναγιωτόπουλος πανεπιστημιακός, τ. ΓΓΕ),  Χριστόφορος Βερναρδάκης (πανεπιστημιακός, γ.γ. Συντονισμού Κυβερνητικού Έργου) και Κατερίνα Σαρικάκη (καθηγήτρια Media Governance Πανεπιστημίου Βιέννης).
Χαιρετισμούς απεύθυναν ο συγγραφέας και ο εκδότης του βιβλίου Κώστας Παπαδόπουλος. Ο συγγραφέας τόνισε ότι θα πρέπει άμεσα να υιοθετηθεί η πρακτική των αυτοδεσμευτικών πλαισίων, πρότεινε να δημιουργηθεί δείκτης παραγόμενου αποτελέσματος στα ΜΜΕ ως προς την «Δημόσια Αξία» (public value), την ανάγκη στήριξης των Δημόσιων φορέων (ΕΡΤ –ΑΠΕ) και την καθιέρωση υποχρεωτικής υπογραφής συντάκτη σε κάθε δημοσίευμα, ώστε να θεραπευτούν ζητήματα όπως η λογοκλοπή και η γκρίζα εργασία.

Ο Γενικός Γραμματέας Συντονισμού του Κυβερνητικού Έργου, Χριστόφορος Βερναρδάκης,  μίλησε για την ανάγκη να υπάρχει ταυτόχρονα αυτορρύθμιση και  κρατικό πλαίσιο εποπτείας στα ΜΜΕ, ενώ αναφέρθηκε σε λειτουργία «καρτέλ στην Ενημέρωση». Σημείωσε ιδιαίτερα το θέμα της διακίνησης ατεκμηρίωτων πληροφοριών,  ειδικώς σε ότι αφορά στην πολιτική ενημέρωση.

Ο τ. Γενικός Γραμματέας Ενημέρωσης Γιάννης Παναγιωτόπουλος αναφέρθηκε ιδιαίτερα στην πολιτική διαχείριση ανάλογων θεμάτων, επισημαίνοντας την ευθύνη της Πολιτείας. Επισήμανε την πρόσθετη ακαδημαϊκή αξία του εκδοτικού εγχειρήματος,, θεωρώντας το ως σημαντικό βήμα αναβάθμισης της ποιότητας της Ενημέρωσης.
Η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Βιέννης Κατερίνα Σαρικάκη  συνέδεσε την υιοθέτηση Προτύπων και Συστημάτων Διασφάλισης Ποιότητας στα Μέσα, με την ποιότητα της Δημοκρατίας.

Ο Επικεφαλής της Συνέργειας QJNT Μάριος Νόττας αναφέρθηκε στην πρωτοβουλία του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών ΠΔΝΤ να τιμήσει την Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου (κατά πάγια τακτική της QJNT Synergy) με μια ειδική έκδοση «σε έναν εντελώς νέο για τα Ελληνικά Δεδομένα γνωσιακό χώρο, αυτόν της Διασφάλισης Ποιότητας στην Ενημέρωση » με άμεση εφαρμογή στο μιντιακό τοπίο.
Η Πρόεδρος της ΕΣΗΕΑ, Μαρία Αντωνιάδου, στάθηκε ιδιαίτερα στα ζητήματα του ηθικού κώδικα της δημοσιογραφίας μετά και τις πρόσφατες (παραδεδεγμένες από τα ΜΜΕ)  παρεκτροπές από πολλά Μέσα και ειδικά τα μεγαλύτερα τηλεοπτικά κανάλια.

Ο Πρόεδρος της ΕΠΗΕΑ Μάρκος Γκανάς στηλίτευσε την ευθύνη των εκδοτών για τη σημερινή κατάσταση στον χώρο του Τύπου και υπογράμμισε ότι θα πρέπει να εξεταστεί η έννοια της Πιστοποίησης Μέσων Ενημέρωσης, βάση Προτύπων.

Ο αντιπρόεδρος της Ένωσης Εκδοτών Διαδικτύου, Θωμάς Σιωζόπουλος αναφέρθηκε στην προσπάθεια που καταβάλουν τα μέλη της Ένωσης Εκδοτών Διαδικτύου,  για ποιοτική λειτουργία και κάλεσε δημοσίως τον συγγραφέα να συνεργαστεί με την ΕΝΕΔ, για τη δημιουργία ενός εκδοτικού και δημοσιογραφικού κώδικα για τα news sites.
Ο Πρόεδρος της ΠΟΕΣΥ, Δημήτρης Κουμπιάς, αφού αναφέρθηκε στη συμβολή της Ομοσπονδίας στην έκδοση, για να σηματοδοτήσει το ενδιαφέρον του κλάδου για την τήρηση των Κωδίκων Δεοντολογίας, είπε για το βιβλίο:

Τις παθογένειες στο χώρο της ελληνικής δημοσιογραφίας αλλά και τις  βέλτιστες πρακτικές μεγάλων εκδοτικών ομίλων της Δύσης για τη διοίκηση των Μέσων  και την οικονομική τους αυτοτέλεια επιχειρεί να αναδείξει ο Βασίλης Βασιλόπουλος με το βιβλίο του που παρουσιάζουμε σήμερα, στο πλαίσιο του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας της Ελευθερίας του Τύπου. Μια εμπεριστατωμένη μελέτη, υπό τον τίτλο    «Πρότυπα στα ΜΜΕ – Έχουν Νόημα;», στην έκδοση της οποίας συνέδραμε και η ΠΟΕΣΥ.

ISO λοιπόν, πιστοποιητικό ποιότητας για τα ΜΜΕ;   Ένα ακόμη ερωτηματικό, μετά το ερωτηματικό στον τίτλο του βιβλίου…  Θα ξαφνιάσει κάποιους –και σίγουρα πολλούς από το σινάφι μας– το πόνημα του Βασίλη Βασιλόπουλου για τη δυνατότητα πιστοποίησης των ΜΜΕ στη βάση των πανανθρώπινων αξιών της ελευθερίας και ανεξαρτησίας του Τύπου, της ελευθερίας της έκφρασης και της διαφάνειας, σε σχέση με τους δημοσιογραφικούς κώδικες και την κοινωνική ευθύνη τους.
Και αυτοί που θα αντιμετωπίσουν αρνητικά ή έστω με επιφύλαξη την πρόταση, θα αντιτείνουν ότι την πιστοποίηση ποιότητας τη δίνει το κοινό με τις υψηλές ή χαμηλές κυκλοφορίες στα έντυπα, την τηλεθέαση και την ακροαματικότητα στα ραδιοτηλεοπτικά μέσα και την επισκεψιμότητα στα newsmedia.

Είναι όμως έτσι; Ό,τι πουλάει είναι απαραίτητα και ποιοτικό; Δεν θα μιλήσω για Μέσα που δεν γνωρίζω από… μέσα, στα οποία δεν έχω εργαστεί. Θα αναφερθώ μόνο στις εφημερίδες στις οποίες δούλεψα πάνω από 50 χρόνια.
Σε άλλες εποχές,  όταν θέλαμε να διαφημίσουμε το προσεχές φύλλο, προβάλλαμε τα θέματά μας: Άρθρα, ρεπορτάζ, έρευνες, αποκαλύψεις. Τώρα, οι εφημερίδες διαφημίζουν τις προσφορές τους. Παλαιότερα το κοινό επέλεγε –ή δεν επέλεγε– την εφημερίδα του με βάση τη θεματολογία της. Τώρα, η επιλογή γίνεται με βάση το πακέτο των προσφορών. Τι επιβραβεύεται λοιπόν και παίρνει «πιστοποιητικό ποιότητας»; Η δημοσιογραφική δουλειά ή η δουλειά του τμήματος μάρκετινγκ;
Θεωρητικά το μεγαλύτερο και αποτελεσματικότερο όπλο μιας ποιοτικής εφημερίδας, είναι η σοβαρή και υπεύθυνη δημοσιογραφία όχι με ειδήσεις που θα είναι γνωστές από τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ, αλλά με άρθρα, αναλύσεις, έρευνες και σχόλια που θα δίνουν το κάτι παραπάνω στους αναγνώστες. Το στοίχημα των εφημερίδων δεν είναι πλέον να έχουν την πρωτιά στην είδηση, αλλά να υπερέχουν στην ερμηνεία, στην ανάλυση, στο άρθρο.

Ίσως μάλιστα το πρόβλημα της ποιότητας –όχι μόνο των εφημερίδων–, να μην προέκυψε από την αδυναμία των εφημερίδων να ανταγωνιστούν με  σωστό τρόπο τα ηλεκτρονικά μέσα, αλλά  νωρίτερα με την υποκατάσταση πολλών ρεπορτάζ από τα γραφεία Τύπου.

Αν και ποτέ πριν στην ιστορία τόσοι πολλοί άνθρωποι δεν διάβαζαν τόσες πολλές πληροφορίες, τα ΜΜΕ βρίσκονται σε κρίση… Κρίση οικονομική και κρίση αξιοπιστίας… Κυρίως υπαρξιακή κρίση! Κρίση ποιότητας, που συμπίπτει με μια πρωτοφανή έκρηξη της ροής πληροφοριών αλλά και αύξησης της αναγνωσιμότητας αυτών των πληροφοριών.
Και εδώ θέλω να επισημάνω ότι , κατά την άποψή μου, η   κρίση αξιοπιστίας προηγήθηκε της οικονομικής κρίσης των ΜΜΕ. Όπως και ότι η οικονομική κρίση των ΜΜΕ προηγήθηκε της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης.

Βασικό αίτιο της κρίσης αξιοπιστίας στα ΜΜΕ, πάντοτε κατά την άποψή μου,  ήταν η συγκέντρωσή τους σε όλο και λιγότερα χέρια, σε όλο και λιγότερους «ομίλους» και ο παραμερισμός των παραδοσιακών εκδοτών.Δεύτερο βασικό αίτιο.  η μετακίνηση του «παραδοσιακού» κοινού των εφημερίδων, αρχικά προς τα ηλεκτρονικά μέσα, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση, και αργότερα στα Νέα Μέσα.
Αντίστοιχες είναι και οι διαπιστώσεις του συγγραφέα, που επισημαίνει στην εισαγωγή του βιβλίου:  «Στην πορεία των τελευταίων ετών συνέβησαν πολλά αναπάντεχα γε¬γονότα στο παγκόσμιο οικοσύστημα των media. Η ραγδαία εξάπλωση του internet συγχρονίστηκε με τη μαζική web διανομή της δημοσιο¬γραφικής ύλης των παραδοσιακών ΜΜΕ και την άνθηση της λεγόμε¬νης “δημοσιογραφίας των πολιτών”, που “πλημμύρισε” τον κόσμο με πληροφορίες.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, τα ΜΜΕ πήραν ανάσα από την ασφυ¬ξία του παραδοσιακού, έντυπου και ηλεκτρονικού Τύπου, χρησιμοποι¬ώντας το όπλο του ίδιου του “ψηφιακού εχθρού” τους. Υιοθέτησαν τις νέες τεχνολογίες και επιδόθηκαν σε μια νέα μορφή ενημέρωσης, όπου το κοινό έγινε πολύ πιο σημαντικό. Ο λήπτης της πληροφορίας ήταν πλέον το άτομο (ο πολίτης και όχι το απρόσωπο κοινό) και η καταγρα¬φή της συμπεριφοράς του (ψηφιακό ίχνος) επέτρεπε τη στοχοποιημένη διαχείριση του περιεχομένου (πολίτης-πελάτης). Αυτό ενίσχυσε ίσως υπερβολικά (σε σχέση με το οικονομικό αποτέλεσμα) τον εμπορικό χαρακτήρα των εκδοτικών οργανισμών, αφού το κοινό διαδρούσε πιο εύκολα, πιο συχνά, αλλά και για νέους λόγους, όπως π.χ. ψάχνοντας για καταναλωτικά αγαθά».

Στην έρευνά του ο Βασίλης Βασιλόπουλος   μελετώντας  τα διεθνή ποιοτικά πρότυπα και τις βέλτιστες πρακτικές σε σημαντικά ΜΜΕ του δυτικού κόσμου, επιχειρεί να δώσει απαντήσεις σε κρίσιμα ερωτήματα όπως:

• Μπορεί να εφαρμοστεί ένα ISO ποιότητας στα ελληνικά ΜΜΕ και γιατί θα έπρεπε αυτήν την εθελοντική διαδικασία να την ενσωματώ¬σει η ελληνική μιντιακή βιομηχανία;
• Ποια είναι αυτά τα πρότυπα και πώς ενισχύουν την ποιοτική παρα¬γωγή και διανομή δημοσιογραφικής ύλης;

Καταλήγω δανειζόμενος ένα απόσπασμα από τον πρόλογο του βιβλίου, τον οποίο έχει γράψει η μαθήτριά μου σε σχολή δημοσιογραφίας Κατερίνα Σαρικάκη, καθηγήτρια σήμερα του Πανεπιστημίου της Βιέννης:  «Η έλλειψη ρυθμιστι¬κών κανόνων από μέρος της πολιτείας καθώς και η έλλειψη προτύπων από μέρους της βιομηχανίας των Μέσων, αφήνει ένα κενό στη θετική διακυβέρνηση των ΜΜΕ που μπορεί να είναι επικίνδυνο για το δημό¬σιο συμφέρον και την ολοκλήρωση των στόχων ποιοτικής ενημέρωσης των πολιτών. Το τελικό θύμα παραπληροφόρησης και προχειρότητας είναι το ίδιο το δημοκρατικό πολίτευμα».

Σε χαιρετισμό του ο Διευθύνων Σύμβουλος της Asset Ogilvy Βασίλης Δασκαλόπουλος, ανέφερε μεταξύ άλλων: «η λογοδοσία μαζί με τη διαφάνεια και την ακεραιότητα είναι οι απόλυτα ζητούμενες αξίες. Είναι η ουσία, είναι όντως το USP, είναι εμπορικές και δυνατές οικονομικές υπεραξίες. Το πόνημα του κ.Βασιλόπουλου είναι ένας αναγκαίος οδηγός μέσα στην κρίση. Είναι όχι απλά ένα εγχειρίδιο ανάκτησης της αξιοπιστίας αλλά ενίσχυσης της βιωσιμότητας του ελληνικού τύπου. Οικονομικά βιώσιμα ΜΜΕ είναι ανεξάρτητα και αξιόπιστα ΜΜΕ».